Senim Tanay Karaku? / Milliyet.com.tr - Sonbaharda ya?murlar?n artmas?yla do?ada kendini gösteren mantar türlerinin bilinçsiz bir ?ekilde toplan?p tüketilmesi, ölüme kadar varan zehirlenmeler ya?anmas?na neden oluyor. Buna yol açan sebeplerin ba??nda ise halk aras?nda y?llard?r dola?an yanl?? inan??lar yer al?yor.

‘AYIRT ETMEN?Z ?MKANSIZ, ANLAMANIN B?R YOLU YOK’

Mantar zehirlenmeleriyle ilgili bilgi almak için ula?t???m?z "Türkiye'nin Mantarlar?" kitab?yla tan?nan mikolog (mantar uzman?) Jilber Barutçiyan, zehirli mantar?n ay?rt edilmesi konusunda de?inerek, “Kesinlikle kulaktan dolma bilgilerle zehirli-zehirsiz mantar ay?rd? yap?lamaz. Yani mantar?n ilk görü?te zehirli mi zehirsiz mi oldu?unu anlaman?z için pratik bir yol, metot, teknik ya da herhangi bir püf kesinlikle yok” diyor.

‘SA?DAN SOLDAN DUYDU?UNUZ YANLI? B?LG?LER ÖLDÜRÜYOR’

Halk aras?nda do?ru olarak kabul edilen, mantarla ilgili söylenen baz? bilgilerin son derece yanl?? oldu?unu dile getiren Barutçiyan, “Beyaz mantar zehirsizdir, hayvan yerse zehirsizdir, sütü olan mantar zehirsizdir gibi bilgiler tamam?yla yanl??. Köylüler bilir derler, zehirlenmelerin yüzde 90’? k?rsalda ya?an?yor. Baz? mantarlar? hayvanlar rahatl?kla yerler ama o mantarIar? insanlar yedi?inde zehirlenir. Sa?dan soldan duydu?unuz bu yanl?? bilgiler, inan??lar yüzünden zaten ölüme varan mantar zehirlenmeleri ya?an?yor” vurgusunda bulunuyor.

‘ÖLDÜREN H?ÇB?R MANTARIN PANZEH?R? YOK’

Mantarlar? zehirsiz ya da zehirsiz olarak de?il öldüren, zehirli ve yenebilen mantarlar olarak ele ald?klar?n? belirten Jilber Barutçiyan, ya?anabilecek en ufak bir sindirim sorununun bile zehirlenme say?laca??n? dile getiriyor. “Halk aras?nda ‘Hafif ishal oldum ama mantardan de?ilmi?, ölmedim’ diyenler olur ama asl?nda bu ki?iler, bir mantar zehirlenmesi ya??yor. Öldüren mantarlar var ve maalesef öldüren hiçbir mantar?n panzehiri yok. Destek tedaviler uygulan?yor” diye konu?uyor.

Bir di?er mantar türünün de zehirli mantarlar oldu?unu söyleyen Barutçiyan, “Sizi öldürmüyor ama çe?itli s?k?nt?lar yarat?yor. Bir hafta hastanede kal?yorsunuz, sindiriminiz bozuluyor” aç?klamas?nda bulunuyor.

MANTARLARIN ÇOK KÜÇÜK B?R KISMI YENEB?L?YOR

Mantarlar?n çok küçük bir k?sm?n?n yenilebilen mantarlar grubuna girdi?ini ifade eden Barutçiyan, ?u bilgileri payla??yor:

"Yenen mantarlar? da birtak?m bölümlere ay?r?yoruz. Yüksek ekonomik de?eri olup yenilen mantarlar?m?z var. Bunlar?n ticaretini yapabiliyorsunuz. ?kinci olarak yenen mantarlar var ama bunlar?n raf ömrü çok k?sa, bu mantar?n ticareti yap?lm?yor. Siz al?p pazara götürene kadar bozuluyor. Bunlar?n d???nda yeseniz de olur yemesiniz de olur diyebilece?imiz mantarlar var. Lezzetli de?illerdir. Mantarlar?n çok büyük bir bölümü de yenmeyen mantarlar grubuna giriyor. Öyle mantarlar var ki pis koktu?u için yemeyi akl?n?zdan bile geçiremezsiniz. Tahta kadar sert olan mantarlar vard?r, yiyemezsiniz."

‘KÜLTÜR MANTARINI 1 HAFTA DOLAPTA BEKLET?P YEMEY?N’

Mikolog Jilber Barutçiyan, yemek için evlerde s?kl?kla tercih edilen kültür mantarlar?n?n saklanmas? ve pi?irilmesi noktas?nda da önemli uyar?larda bulunuyor. Dolapta uzun süre bekletilen kültür mantarlar?n?n da bayatlad?ysa zehirleyebilece?ini aktaran Barutçiyan, “Bozulan mantarlar?n zaten hepsi zehirli hale geliyor. Bu nedenle mantar? ald???n?z ya da toplad???n?z gün pi?irmeyi âdet haline getirmeniz laz?m. Pi?irdikten sonra mantar normal bir yemek statüsüne girer. Pi?irdi?iniz bir yeme?i maksimum olarak dolab?n?zda ne kadar saklayabilirseniz mantar yeme?ini de o kadar saklayabilirsiniz. Ancak asla ?u mantar? alay?m da 1 hafta sonra pi?ireyim demeyin” sözleriyle tehlikenin alt?n? çiziyor.

TÜRK?YE’DE 30 B?N ÇE??D?N ÜZER?NDE MANTAR TÜRÜ VAR

“Türkiye mantarlar konusunda çok zengin co?rafyaya sahip. Kendi ku?a??ndaki ülkelere göre mantar zengini bir ülke. ?ddial? bir ?ekilde söylüyorum, dünya pazarlar?nda yer etmi?, pahada a??r de?erli türlerin tamam? Türkiye’de mevcut” diyen Barutçiyan, bu zenginli?in içinde yenmeyen ya da zehirli türlerin de bol miktarda oldu?unu belirtiyor. Barutçiyan’a göre Türkiye’de ç?plak gözle görebilece?iniz 30 bin çe?idin üzerinde mantar türü var ve bunlar?n içinde yenebilen 200 kadar tür bulunuyor.

KÖYGÖÇÜREN D?YORLAR, 2-3 TANES? B?NLERCE K???Y? ÖLDÜREB?L?R

Peki, Türkiye’deki en öldürücü mantar hangisi ve nerede yeti?iyor? Bu soruyu Jilber Barutçiyan ?u ?ekilde cevapl?yor:

“Türkiye’de ve dünyada en çok insan öldüren mantar, köygöçüren mantar?d?r. Bilimsel ad? Amanita Phalloides’tir. Ben Türkiye’de gitti?im hemen hemen her yörede gördüm.  Çok yayg?n ve çok verimli bir türdür. Belgrad Orman?’ndan bir haftada 100-200 bin ki?iyi öldürecek kadar bu mantardan toplamak mümkün olabiliyor. 50 gram? öldürmeye yeten bu mantardan 2-3 tane toplad???n?zda binlerce ki?iyi öldürebilir.”

YER YEMEZ BEL?RT? VERM?YOR, ÖLÜMÜ ÇOK SANCILI

“Bu mantar?n tarihte pek çok hikâyesi var” diyen Mantar Uzman? Jilber Barutçiyan, Papa VII’nci Clement’in ve Roma ?mparatoru Claudius’un kazara yedi?i köygöçüren mantar? yüzünden öldü?ünün rivayet edildi?ini söylüyor. Barutçiyan’?n köygöçüren mantar?n?n yol açt??? ölümle ilgili söyledikleri ise bir hayli korkutucu. “Hiçbir öldürücü mantar yer yemez ya da ertesi gün belirti vermez. Öldüren mantarlar en az 12 saat sonra, genelde 24-48 saat aras?nda belirti verirler. Bu arada i? i?ten geçmi? olur” diyen Barutçiyan, genellikle ölümün 5 ila 8 gün sürdü?ünü ve bunun çok sanc?l? bir ölüm oldu?unu belirtiyor.

“Bu durum öldürücü mantar türleri için geçerlidir” diye konu?an Barutçiyan, ?u bilgiyi de payla??yor: “Ancak baz? zehirli mantar türleri vard?r; yedikten hemen sonra rahats?zlan?rs?n?z, midenizi y?kayarak, aktif karbon yedirerek sizi kurtarabilirler. Öldüren mantarlar?n panzehiri yoktur, yedi?iniz miktara ve bünyenize ba?l? olarak destek tedavilerle kimi zaman kurtar?rlar kimi zaman da ölüm kaç?n?lmaz olur. Bu nedenle öldüren mantarlar? kesinlikle tan?yarak yememeniz gerekiyor.”

ELLEMEKLE, DOKUNMAKLA, KOKLAMAKLA ZEH?RLEM?YOR

Ellemekle, dokunmakla ya da koklamakla hiçbir mantar?n zehirlemeyece?ini aç?klayan Mikolog Jilber Barutçiyan, bunun belli bir miktar mantar yenilip sindirilmesi gerekti?ini ifade ediyor.

Mantar zehirlenmelerine kar?? mantar türleri hakk?nda do?ru bilgiye sahip olmak ?art. Zehirlenmek istemiyorsan?z öncelikle bütün bu yanl?? inan??lardan kurtulmal?s?n?z” diyen Barutçiyan önerilerini ise ?öyle s?ral?yor:

“Güncel bir kaynaktan mantar?n yenilebilirli?i kontrol edilmeli. Eskiden yenebillir oldu?u tahmin edilen, zannedilen mantarlar?n geli?en analiz metotlar?yla birlikte zehirli hatta öldürücü oldu?unu ortaya ç?kard?k. Güncel bir kaynaktan teyit etmeden ve bilimsel bir teknikle mantar?n türünden emin olmadan mantar yenmemesini tavsiye ediyorum. Türünden bilimsel olarak yüzde yüz emin de?ilseniz her zaman risk vard?r.”

‘YENEB?LEN HER MANTARIN ÖLDÜRÜCÜ YA DA ZEH?RL? B?R BENZER? VAR’

Y?llard?r mantar toplad???n? söyleyerek yanl?? yapmayaca??n? dü?ünenler için de Mikolog Jilber Barutçiyan’?n önemli bir uyar?s? var:

“Yenen her mantar?n do?ada bir ya da birden fazla öldürücü ya da zehirli bir benzeri vard?r. S?kl?kla insanlar birbirine kar??t?r?yorlar. Sonra da ‘Ya her zaman yedi?im mantar bu sene zehirledi’ diyorlar. Asl?nda tamamen bilgisizlikten kaynaklan?yor. Tan?yamamak ya da aceleyle görülen bütün mantarlar? toplamak bu tabloya sebep oluyor.”

‘TEK T?P MANTAR ZEH?RLENMES? YOK’

Mantarlar?n zehirleme ?ekilleriyle ilgili de bilgi veren Barutçiyan, “Tek tip mantar zehirlenmesi yoktur. Her mantar?n içinde bulunan moleküller de?i?iktir. Baz? mantarlar karaci?eri tahrip ederken baz?lar? böbreklere zarar verir. Kimi sinir sistemi üzerinde çok etkiliyken kimi sadece sindirim sistemini bozar. Türkiye’nin Mantarlar? kitab?mda da 30 yak?n mantar zehirlenmesi türünü inceledik” ifadelerini kullan?yor.

D?KKAT, RENK DE???T?R?P TAKL?T ED?YOR

Öte yandan ’ya konu?an Düzce Üniversitesi Geleneksel ve Tamamlay?c? T?p Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ertu?rul Kaya ise köygöçüren mantar?n?n geni? yaprakl? me?e ve kay?n gibi ormanlarda daha s?k  görüldü?ü bilgisini payla?arak, "Bu mantar?n çok zehirli olmas?n?n nedenlerinden baz?lar?, çok yeti?mesi ve taklitçi bir özelli?i olmas?. Ye?il, kahverengi ve beyaz tonlar alabiliyor. O yüzden bu mantar? dönem dönem farkl? renklerde  görebiliyoruz. Mantar toplayan insanlar da özellikle beyaz mantarlar? al?yor. Taklit etti?i için tehlikeli. Bu nedenle mantar toplayan  vatanda?lar?m?z?n bu mantar? çok iyi tan?mas? laz?m” diyor.